قدس، اردوگاه،  نام هفت آموزشگاه نظامی نیروهای مردمی (بسیج) در استان یزد.

در چهارمین سال جنگ، استقبال جوانان و نوجوانان داوطلب عضویت در پایگاه‌های بسیج، افزایش درخور توجه‌ای داشت. به همین سبب، روش‌های جدیدی در آموزش نظامی و درس آموزش آمادگی دفاعی برای دانش‌آموزان پسر طراحی شد که با همکاری سید کاظم اکرمی، وزیر وقت آموزش‌وپرورش (1363-1367 ش)، این طرح به شکل آزمایشی در مدارس اجرا شد؛ سپس در ۱۳۶۴ ش، این طرح در همۀ مدارس راهنمایی و دبیرستان رسمیت یافت. ازآنجاکه بخش عملی این درس مستلزم حضور دانش‌آموزان در پادگان‌های آموزشی بود، ازاین‌رو سپاه و بسیج، راه‌اندازی پادگان یا اردوگاه‌های قدس را در سراسر کشور طراحی کردند که با همکاری مردم و مراکز دولتی این اردوگاه‌ها ساخته شد. به‌طوری‌که در ۱۳۶۵ ش، شمار آن‌ها به صد پادگان رسید (سیر ... ، بش). بدین ترتیب آموزش منظم نیروهای بسیجی در استان‌های کشور به‌صورت متمرکز آغاز شد. این اردوگاه‌ها بیشتر در فاصلة پانزده‌کیلومتری اماکن مسکونی در نظر گرفته می‌شد. در استان یزد* هم اردوگاه‌های قدس در شهرهای ابرکوه* (زارع شاه‌آبادی، ص ۹۱)، اردکان*، بافق*، تفت*، مهریز*، میبد* و یزد ساخته شد (فقیه خراسانی؛ پارسائیان).

اردوگاه قدس ابرکوه: این اردوگاه در ۱۳۶۵ ش، در پانزده‌کیلومتری غرب شهر ابرکوه و در حاشیه جادة ابرکوه ـ شیراز قرار داشت. زمین دویست‌هکتاری آن را ادارۀ منابع طبیعی به سپاه این شهر واگذار که پس‌از‌آن، ساخت اردوگاه آغاز و در نخستین اقدام، چندین سرویس‌ بهداشتی و ده‌ها جایگاه نصب چادرهای موقت ساخته شد. هم‌زمان با تکمیل و تجهیز اردوگاه، آموزش نظامی نیروهای بسیجی برای گسیل به مناطق جنگی اجرا می‌شد و این روند تا ۱۳۸۰ ش ادامه داشت (فلاح‌زاده). هم‌اکنون این اردوگاه محل آموزش کوتاه‌مدت نیروهای بسیجی است (بابایی ابرقویی).

اردوگاه قدس اردکان:  این اردوگاه در ۲۲ کیلومتری غرب اردکان در مجاورت امامزاده سید شمس‌الدین محمد، معروف به میر شمس‌الحق(ع)، قرار دارد که در ۱۳۶۲ ش، با هدف آموزش نظامی نیروهای بسیجی شهرستان اردکان ساخته و در ۱۳۶۴ ش، به اردوگاه قدس تبدیل شد؛ سپس در آبان ۱۳۶۵ ش و با واگذاری آن به سپاه پاسداران این شهرستان به پادگان ولی‌عصر(عج) تغییر یافت (کمالی اردکانی؛ پورشاه‌محمدی). در پایان همین سال و برای تکمیل امکانات آن چندین سرویس‌ بهداشتی، سالن اجتماعات، جاده‌سازی محوطۀ درونی؛ نیز برای محافظت چندین تپۀ دیده‌بانی و کانال ساخته شد. هم‌زمان با این اقدامات هم نیروهای بسیجی به آموزش‌ نظامی بیست‌روزه زیر نظر مصطفی واعظی، حسین ملاحسینی، جواد سرافراز، احمد خلیلی، محمدعلی پایدار می‌پرداختند. از بهمن ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ ش هم نیروهای وظیفۀ وزارت سپاه برای آموزش به این اردوگاه می‌آمدند. یک سال پس‌ازآن، در اسفند ۱۳۶۹ با پیشنهاد احمد پورشاه‌محمدی، فرمانده سپاه پاسداران اردکان به یکی از نیروهای پنچ‌گانۀ سپاه واگذار شد (همو).

اردوگاه قدس بافق:  این اردوگاه در یازده‌کیلومتری شمال بافق در منطقه‌ای بین باقرآباد و صادق‌آباد قرار دارد که پیش‌تر مکان آموزش مقدماتی نیروهای بسیجی این شهرستان بود؛ اما در ۱۳۶۴ ش و بر اساس تصمیم فرماندهان سپاه پاسداران بافق، این منطقه برای احداث اردوگاه قدس اختصاص یافت. این اردوگاه افزون‌بر امکانات رفاهی، چندین چادر موقت و خاک‌ریز داشت که آموزش بیست‌روزۀ نیروها زیر نظر، رضا کارگران و محمد بمانی‌پور انجام می‌گرفت (کارگران). پس از پایان جنگ، در خرداد ۱۳۶۸، سپاه بافق با توجه به نزدیکی پادگان به مناطق مسکونی، برای جابه‌جایی آن اقدام کرد. بدین منظور ادارۀ منابع طبیعی هم قطعه زمینی در منطقة سِه سَرُو در شانزده‌کیلومتری غرب شهر بافق پیشنهاد داد؛ اما به‌سبب نداشتن آب و مشکلات جاده‌ای موردتوجه قرار نگرفت؛ سپس قطعۀ دیگری در منطقة لَردِ پیروزی در چهارده‌کیلومتری جنوب غربی بافق پیشنهاد شد که این نیز به بهره‌برداری نرسید (همو؛ شیرمحمدی).

سرانجام در خرداد ۱۳۷۱، اردوگاه به دوازده‌کیلومتری شمال بافق در منطقۀ بیابانی باقرآباد منتقل شد. ازآنجاکه ساخت اردوگاه در این منطقة کویری با ریگ‌های روان کار سخت و طاقت‌فرسایی بود؛ ساخت آن بر عهدۀ فرمانده سپاه بافق، محمدحسین قنبری‌زاده قرار گرفت که به‌سرعت حدود منطقه با سیم‌خاردار مشخص، چاه، موتورخانۀ آب، سرویس بهداشتی، اتاق‌های نگهبانی، سالن غذاخوری، سالن‌های آموزش و میدان تیر با همیاری دستگاه‌های اجرایی و کمک‌های مردمی ساخته و به‌تدریج هم در فضای درونی پادگان به کاشت درخت‌های نخل خرما اقدام شد. از ۱۳۸۸ ش و تاکنون هم مکان آموزش و برگزاری رزمایش نیروهای بسیجی است که توسعۀ آن همچنان ادامه دارد. در این اردوگاه بیش از پنجاه پایگاه حوزۀ مقاومت شهری محمد رسول‌الله(ص)، حوزه اداری سپاه و حوزه روستایی شهید قدوسی فعالیت دارند (همان‌دو).

اردوگاه قدس تفت:  این اردوگاه در روستای بِهچین در غرب تفت قرار دارد.

از ۱۳۶۳ ش، سپاه شهرستان تفت برای آموزش نظامی نیروهای بسیجی اردوگاهی در منطقة سَروِ اِرنان در فاصلۀ هفتادکیلومتری از شهر تفت دایر کرده بود که در اوایل سال ۱۳۶۵ ش این مکان به اردوگاه قدس تبدیل شد؛ اما به‌سبب فاصلۀ زیاد آن با مرکز شهرستان، در کنار مرکز مقاومت بسیج تفت این اردوگاه برپا شد که ساماندهی نیروهای آموزش‌دیده در این مکان انجام و آموزش نظامی در منطقة سَروِ اِرنان انجام می‌گرفت. نیروهای بسیجی برای شرکت در جنگ، آموزش نظامی را زیر نظر، تقی خارکن، عباس رحمانی، سید حسن سبحانی و حسین محمودی‌منش می‌گذراندند (شبانی).

پس از پذیرش قطعنامة ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از طرف ایران، در خرداد ۱۳۶۸، با پیگیری سپاه پاسداران تفت از اداره منابع طبیعی استان، زمین وسیعی در منطقة بِهچین در غرب تفت برای احداث اردوگاه قدس به سپاه تفت واگذار شد. علیرضا شبانی فرمانده سپاه تفت، از ادارات دولتی شهرستان درخواست همکاری برای ساخت اردوگاه کرد که در پی آن چندین چشمه سرویس‌ بهداشتی، خوابگاه، سالن اجتماعات، کلاس‌های آموزشی، استخر ذخیرة آب و میدان تیر ساخته شد. از هنگام بهره‌برداری از این اردوگاه تاکنون اردوهای رزمی، نظامی، دوره‌های آموزشی بسیج کارمندان دولت و اردوهای بسیج دانش‌آموزی در آن برگزار می‌شود (همو).

اردوگاه قدس مهریز:  این اردوگاه در پنج‌کیلومتری جنوب غربی شهر مهریز بین منطقة کوهریک و غربال‌بیز قرار داشت. در ۱۳۶۴ ش، ادارة منابع طبیعی، زمین آن را برای ساخت اردوگاه قدس به سپاه مهریز واگذار کرد که بلافاصله در آن، ده‌ها چادر صحرایی نصب شد و نیروهای بسیجی زیر نظر علی جماشی به آموزش نظامی پرداختند؛ اما از آغاز سال ۱۳۶۷ ش، به‌سبب نزدیکی اردوگاه به شهر و شنیدن صدای تیراندازی در مناطق مسکونی، به ۲۵ کیلومتری جنوب مهریز در جادة تنگ‌چنار انتقال یافت که در نخستین گام، ساختمان اداری با کمک‌های دستگاه‌های اجرایی و مردمی بازسازی؛ سپس سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه و خیابان‌سازی اردوگاه ساخته شد (زارع‌زاده؛ جماشی).

هم‌زمان با ساخت اردوگاه، آموزش‌های رزمی نیروهای بسیجی داوطلب شرکت در جنگ تداوم داشت. این اردوگاه به‌سبب وضعیت اقلیمی مناسبی که داشت در تابستان هم آموزش نظامی در آن به‌صورت کوتاه‌مدت (ده و پانزده روز) زیر نظر علی جماشی، سید جلال حسینی، سید داود حسینی‌زاده و محمدعلی زارع‌زاده انجام می‌گرفت (همو؛ نصیری)، همچنین دیگر استان‌ها هم از این اردوگاه برای آموزش نیروهایشان استفاده می‌کردند؛ به‌طوری‌که در اوایل سال ۱۳۶۷ ش، چند گردان از نیروهای بسیجی استان‌های ایلام و چهارمحال‌وبختیاری برای آموزش به این اردوگاه فرستاده شدند. پس از پایان جنگ و تاکنون هم با نام اردوگاه قدس شهرستان مهریز محل آموزش نیروهای بسیجی و رزمایش شبانه است (جماشی؛ زارع‌زاده).

اردوگاه قدس میبد:  این اردوگاه در ده‌کیلومتری غرب میبد قرار دارد، زمین آن در سال ۱۳۶۴ ش از اداره منابع طبیعی به واحد مهندسی سپاه میبد، واگذار و ساخت این اردوگاه به نیروهای واحد مهندسی سپاه و محمدحسین موذن، فرمانده بسیج میبد سپرده شد. در این اردوگاه آموزش‌های نظامی نیروهای بسیجی هم زیر نظر نعمت‌علی نامجوفر* انجام می‌گرفت (زارع؛ بهشتی). از ۱۳۸۹ ش، اردوگاه پس از بازسازی زیر نظر فرمانده سپاه ناحیه میبد، فتحعلی زارع و امیر فلاح پس‌ازاین دو، مصطفی بهشتی فیروزآبادی اداره می‌شد. این اردوگاه افزون‌بر ساختمان‌های اداری و نظامی چند میدان تیر برای سلاح‌هایی مانند کلاشینکف، دوشکا، خمپارۀ ۶۰ میلی‌متری و آر.‌پی.‌جی ۷ داشت. هم‌اکنون این اردوگاه درحال‌توسعه و فضاسازی برای تبدیل به مجموعه فرهنگی ورزشی و باغ‌موزه دفاع مقدس است (همو).

اردوگاه قدس یزد:  این اردوگاه در ۲۲ کیلومتری غرب شهر یزد در جادة خضرآباد واقع‌شده است. علی ترابی، معاون امور عمرانی استانداری و مسئول گروه فنی و اجرایی ستاد پشتیبانی جنگ، محل اردوگاه را با مساحت ۲۵۰ هکتار از اراضی ملی‌شدۀ کشاورزی سازمان جنگل‌ها و مراتع سر جنگل‌داری کل استان یزد، انتخاب و در ۱۳۶۵ ش آن را به سید حسین رضوی، نمایندة دفتر مهندسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برای ساخت واگذار کرد (پارسائیان؛ صالحی).

ستاد پشتیبانی جنگ استان یزد هم افزون‌بر رعایت مقررات فنی و مهندسی، دستورالعمل اجرایی ساخت این اردوگاه را تصویب و به گروه آموزش و اجرای ساخت پادگان ابلاغ کرد و به دنبال آن مصطفی صالحی از واحد مهندسی سپاه پاسداران، به قائم‌مقام اجرایی ساخت اردوگاه قدس منصوب شد. باوجود آن‌که بودجه‌ای برای ساخت‌ اردوگاه تعیین نشده بود؛ اما با کمک آیت‌الله سید روح‌الله خاتمی (5 آبان ۱۲۸۵-5 آبان ۱۳۶۷)، امام‌جمعۀ وقت یزد، طراحی نقشۀ پادگان، زیر نظر دفتر فنی عمران و تدارکات سپاه در دستور کار قرار گرفت؛ سپس با نظارت دفترهای فنی ـ مهندسی سپاه و استانداری، برنامه‌ریزی و تقسیم‌کار بین واحدهای اجرایی مانند اداره‌کل کشاورزی، اداره‌کل راه و ترابری، ادارۀ جنگل‌ها و مراتع، سر جنگل‌داری استان یزد، بنیاد مسکن، ادارۀ نوسازی مدارس، ادارۀ برق، ادارۀ آب و شهرداری یزد آغاز شد (همو؛ فقیه خراسانی). در گام نخست حدود اردوگاه با سیم‌خاردار مشخص و پست‌های نگهبانی ایجاد شد. سازمان آب منطقه‌ای یزد هم برای تسریع در ساخت، یک حلقه چاه، نزدیک اردوگاه حفر کرد؛ سپس به‌سرعت سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه، نمازخانه، ساختمان‌های نگهبانی و آموزشی و دیگر امکانات رفاهی و امنیتی ساخته (صالحی) و جذب نیروهای بسیجی، زیر نظر عباسعلی دشتی، قاسم رضایی و حسین سلطانی آغاز شد که به‌سبب بیابانی بودن زمین، این اردوگاه خیلی زود به بهره‌برداری رسید. پس‌ازاین، به نیروها آموزش نظامی داده و با هماهنگی اکبر فتوحی و حسین ابوالحسنی (مسئولان واحد اعزام نیرو)، به جبهه گسیل می‌شدند (پارسائیان؛ ابوالحسنی؛ فتوحی).

ساخت اردوگاه قدس یزد تا ۲۷ تیر ۱۳۶۷ (پیش از پذیرش قطعنامة ۵۹۸ از سوی ایران) ادامه یافت و با پایان جنگ، تکمیل اردوگاه متوقف شد. قسمت‌هایی از آن نیز نیمه‌ساز باقی ماند. با رحلت آیت‌الله خاتمی، اردوگاه به پادگان آیت‌الله خاتمی تغییر نام یافت (همو؛ صالحی). پس‌ازآن، سپاه پاسداران استان، پادگان را تکمیل و ظرفیت آموزشی آن را افزایش داد؛ به‌طوری‌که به بزرگ‌ترین پادگان آموزشی رزم مقدماتی افسران وظیفه در یزد تبدیل شد و هم‌اکنون محل آموزش سربازان وظیفۀ نیروی زمینی سپاه پاسداران است (همو؛ میرحسینی).

مآخذ:  ابوالحسنی، محمدحسین (مسئول قرارگاه سازندگی سپاه یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۹ آذر ۱۳۹۹؛ بابایی ابرقویی، محمدرضا (مسئول آموزش بسیج ابرکوه)، مصاحبه با همو،۲۲ خرداد ۱۴۰۲؛ بهشتی، ابراهیم (معاون فرهنگی سپاه میبد)، مصاحبه با همو، ۲۷ آذر ۱۳۹۹؛ پارسائیان، قنبرعلی (دبیر ستاد پشتیبانی جنگ استان یزد)، مصاحبه با همو، ۲۴ مهر ۱۳۹۹؛ پورشاه‌محمدی، احمد (فرمانده سپاه اردکان)، مصاحبه با همو، ۲۷ آبان ۱۳۹۹؛ جماشی، علی (فرمانده سپاه مهریز)، مصاحبه با همو، ۲۵ آبان ۱۳۹۹؛ زارع، ابراهیم (مسئول واحد مهندسی سپاه میبد)، مصاحبه با همو، ۲۶ آذر ۱۳۹۹؛ زارع‌زاده، احمدعلی (فرمانده سپاه مهریز)، مصاحبه با همو، ۲۶ آبان ۱۳۹۹؛ زارع شاه‌آبادی، علیرضا، مطالعات تدوین سند چشم‌انداز توسعه شهرستان ابرکوه، (منتشرنشده)، به کوشش معاونت برنامه‌ریزی استانداری یزد، ۱۳۹۲ ش؛ سیر تکوین بسیج (58 ـ ۱۳۷۹ ش)، به کوشش سازمان تحقیقات و خودکفایی نیروی مقاومت بسیج (مرکز مطالعات ارتش بیست‌میلیونی)، تهران: سازمان تحقیقات و خودکفایی نیروی مقاومت بسیج، ۱۳۸۱ ش؛ شبانی، علی‌رضا (فرمانده سپاه تفت)، مصاحبه با مؤلف، ۱۷ آبان ۱۳۹۹؛ شیرمحمدی، حسین (معاون سپاه بافق)، مصاحبه با همو، ۲۵ آبان ۱۳۹۹؛ صالحی، مصطفی (قائم‌مقام اجرایی اردوگاه قدس یزد)، مصاحبه با همو، ۲۹ آبان ۱۳۹۹؛ فتوحی، اکبر (مسئول اعزام نیرو سپاه یزد)، مصاحبه با همو، ۱۰ آذر ۱۳۹۹؛ فقیه خراسانی، محمدمهدی (فرمانده سپاه یزد)، مصاحبه با همو، ۲۹ آبان ۱۳۹۹؛ فلاح‌زاده، غضنفر (فرمانده سپاه ابرکوه)، مصاحبه با همو، ۱۹ آبان ۱۳۹۹؛ کارگران، رضا (مسئول عقیدتی سیاسی سپاه بافق)، مصاحبه با همو، ۳۰ آبان ۱۳۹۹؛ کمالی اردکانی، جواد (فرمانده سپاه اردکان)، مصاحبه با همو، ۲۸ مهر ۱۳۹۹؛ میرحسینی، سید محمدکاظم (فرمانده پادگان آیت‌الله خاتمی یزد)، مصاحبه با همو، ۵ آبان ۱۳۹۹، نصیری، غلام‌رضا (مربی آموزشی سپاه مهریز)، مصاحبه با همو، ۲۰ آبان ۱۳۹۹.

                                                                                                    / مرضیه اسلامی/